Afgelopen vrijdag, op 1 juli, heb ik mijn proefschrift intern verdedigd. Daarna heeft de jury me unaniem toegelaten tot de publieke verdediging van mijn proefschrift – wat betekent dat ook jij de kans krijgt om kennis te maken met de resultaten van m’n doctoraatsonderzoek en er desgewenst ook kritische (of niet zo kritische) vragen over kan stellen. De publieke verdediging van mijn proefschrift, onder de titel Bridging the policy-practice gap. How Flemish teachers’ standard language perceptions navigate between monovarietal policy and multivarietal practice, vindt – bijzonder toepasselijk – plaats op de eerste dag van het nieuwe schooljaar, donderdag 1 september 2016. Als locatie heb ik gekozen voor de statige Aula Academica van de universiteit, in de Voldersstraat 9 (Gent). De verdediging start om 10u30 (stipt!) en duurt ongeveer tot 12u15-12u30. Daarna volgt nog een receptie voor de genodigden. Zin om aanwezig te zijn? Neem dan per mail contact met me op, graag vóór 26 augustus. Hopelijk tot dan!

Meer informatie is hier terug te vinden, en ook op de website van de UGent.

1 juni 2016 stond in mijn agenda met stip aangeduid als D-day – waarbij de D in dit geval stond voor doctoraat. Het is een datum waar ik vaak reikhalzend naar heb uitgekeken, maar die er bij momenten ook wel eens té snel dreigde aan te komen. Gelukkig is het uiteindelijk allemaal in orde gekomen, en wordt mijn proefschrift straks officieel neergelegd op de faculteitsraad van deze namiddag.

Het proefschrift, onder de ronkende titel Bridging the policy-practice gap. How Flemish teachers’ standard language perceptions navigate between monovarietal policy and multivarietal practice, bestaat uit zes artikelen, die ofwel gepubliceerd zijn, ofwel ingestuurd naar internationale tijdschriften. Dat internationale karakter verklaart ook meteen waarom mijn proefschrift goeddeels in het Engels werd geschreven: het aantal hooggerankte taalkundige tijdschriften in het Nederlands is helaas op één hand te tellen – of eerder op één vinger, want er is er maar eentje. Dat betekent ook meteen dat er één Nederlandstalig stuk in mijn proefschrift zit, vergezeld van vijf Engelstalige – waardoor het logischer werd om de omringende hoofdstukken ook maar meteen in het Engels te schrijven, zelfs al gaat het proefschrift over de percepties van Vlaamse leerkrachten ten aanzien van het Standaardnederlands. Op die manier kunnen ook buitenlandse collega’s inzicht krijgen in de Vlaamse situatie, die toch als een intrigerende context kan worden beschouwd: over heel Europa zijn standaardtalen onderhevig aan veranderingen en komen er andere, dynamische vormen van taalgebruik voor, maar Vlaanderen moet wel de regio zijn met de hoogste ideologische gevoeligheid voor de standaardtaalvariëteit, en dat zorgt steevast voor vuurwerk en bijwijlen grimmige debatten. Meteen ook de reden waarom ik indertijd voor dit specifieke thema heb gekozen.

Vanaf nu wordt het iets rustiger, wat betekent dat ik – eindelijk! – opnieuw wat meer tijd kan maken voor het schrijven van blogstukken, het lezen van boeken (er ligt een stapel klaar) en het verbeteren van de berg scripties en examens die zich op m’n bureau aan het vormen is. Intussen gaat m’n proefschrift richting de leden van de examencommissie. Stay tuned!

Wie mij een beetje kent, weet het al, maar voor de anderen even een kleine bekentenis: ik ben een grote fan van reality-tv. De afgelopen weken en maanden werd ik dan ook op m’n wenken bediend, met De Mol (Vier) op maandag, Temptation Island (Vijf) op woensdag en een nieuw seizoen van Mijn Pop-Uprestaurant (vtm) op dinsdag en donderdag. Elke dag iets om naar uit te kijken na alweer een veel te lange werkdag (dat doctoraat schrijft helaas zichzelf niet) – de guilty pleasures volgen elkaar in ijltempo op.

Maar nu heb ik een reden gevonden om me niet meer guilty te voelen bij zoveel realitygeweld: die programma’s zijn immers taalkundig bijzonder interessant. Dit semester bestuderen een aantal studenten in het kader van hun bachelorproef het (standaard)taalgebruik in formele en, euh, minder formele tv-programma’s, om zo na te gaan of er opmerkelijke verschillen opduiken. Komen er in informele tv-programma’s bijvoorbeeld opvallend minder deleties van begin-h (ij eeft voor hij heeft) of eind-t (nie voor niet) voor dan in formele programma’s? Hoe frequent wordt een expletief dat gebruikt (Ik weet niet of dat hij dat gezien heeft)? Als zou blijken dat dergelijke ‘typische’ tussentaalkenmerken het ook tot in formelere programma’s (genre TerZake of De Afspraak) weten te schoppen, dan zegt dat veel over de evolutie van het Nederlands in Vlaanderen: het zou kunnen betekenen dat de standaardtaalnorm breder wordt, of dat er zich naast de ‘formele’ standaardtaal ook een ‘informele’ standaardtaal aan het vormen is.

Mijn Pop-Uprestaurant is een van de vier ‘informele’ programma’s die bestudeerd worden. Over het taalgebruik van Amanda, Jan en Miette – de drie personen die we van naderbij bekijken – zal ik het later nog wel eens hebben, maar in Pop-Up duikt er nog veel meer taalkundig fraais op. Een week of twee geleden hoorde ik Sven, de sympathieke kok van de Grieks-Genkse pop-up Kommáti, opeens ‘hun hebben’ gebruiken, met het gebruik van ‘hun’ als onderwerp.

Naar #mijnpopup op @VTM kijken en Sven ‘hun hebben’ horen zeggen. Na Nederland nu dus blijkbaar ook in Vlaanderen! #beroepsmisvorming

— Steven Delarue (@st_delarue) 26 maart 2016

Opvallend, want hoewel ‘hun’ in Nederland erg frequent wordt gebruikt als subject (maar nog steeds afgekeurd wordt), hoor je het in Vlaanderen zo goed als nooit. Sven was de eerste Vlaming die ik het ‘in het wild’ hoorde gebruiken – al wist een collega me kort erna te vertellen dat José De Cauwer, ex-wielrenner en huidig wielercommentator bij de vrt, het ook frequent bezigt. Als dat klopt, valt dat nog vrij eenvoudig te verklaren: De Cauwer reed jarenlang bij Nederlandse wielerploegen, en was – toch volgens Wikipedia – jarenlang de persoonlijke helper van Hennie Kuiper. Hoe Sven, de kokende ‘Minion’ uit Brasschaat, bij ‘hun hebben’ terecht is gekomen, blijft vooralsnog echter een raadsel.

In de aflevering van gisteren was het alweer bingo, en nog maar eens in Genk: in L’Oro Nero, het Italiaanse pizza-en-cocktailrestaurant van Giordano en Myrthe, liep het helemaal fout in de keuken. Giordano snauwde z’n personeel af, gelardeerd met een paar fucking’s hier en daar (naar het goeie voorbeeld van jurylid Sergio Herman), en maakte zichzelf er zo niet meteen sympathieker op…

Gio verwart ‘de puntjes op de i zetten’ met ‘zich gedragen als een lompe boer’ #mijnpopup een onsympathieke Limburger,jawel het bestaat!

— Dimitri (@Dimi_Sam) 12 april 2016

Wat echter vooral opviel: door al die ongebreidelde emotie kwamen er opeens verschillende kenmerken van het Cités bovendrijven, een soort straattaal die in de tweede helft van de vorige eeuw ontstond in Limburg, uit de mengtaal die de uit Italië, Turkije en Griekenland geïmporteerde mijnwerkers gebruikten om met elkaar te kunnen communiceren. Nu is het vooral de taal van de jongeren uit de cités, de arbeiders- en migrantenwijken in de steden. Over dat Cités valt bijvoorbeeld hier of hier meer te lezen, en hier hoor je linguïste Stefania Marzo er meer over vertellen, maar één van de opvallendste kenmerken ervan is de uitspraak van de begin-s als sj-, op voorwaarde dat er een of meer medeklinkers op volgen. Stijl wordt dan bijvoorbeeld sjtijl.

Nu deed Giordano dat in vorige afleveringen ook wel al, maar in de aflevering van gisteren viel het wel héél erg op. Ook op Twitter, zo bleek, want ondanks het feit dat de sj-klank gebruikt wordt door een immer groeiend aantal Limburgse jongeren én het populaire personage Smos uit de vtm-reeks (en -film) Safety First, wordt Giordano er opeens wel erg nadrukkelijk op afgerekend:

Ik denk dat Giordano van Genk is joh ! Vies sheve pizza’s ! Wat als Giordano @SergioHerman was #mijnpopup pic.twitter.com/G7R1mylY4F

— Nicky (@Rouma_n) 12 april 2016

Praat normaal jong, aap! Ik als Limburger erger mij zelfs dood! #mijnpopup

— Sofie © (@hoetoevallig) 12 april 2016

Ik zou Giordanno er al uit stemmen door zijn “sch” #mijnpopup

— gingerella (@heyitschelsy) 12 april 2016

‘Fucking shlaatje’ sebiet een fucking shlaatje op uwe teut #mijnpopup #mijnpopuprestaurant

— Jazz De Ruyter (@Jazzfordummies) 12 april 2016

“Vandaag ga ik op mijn sjtrepen sjtaan. Vandaag sjtaan we sjcherp.”

– Giordiano. #mijnpopup

— Yannick V Puymbroeck (@yavapu) 12 april 2016

“ik kan ni tegen tegenshpreke” ja leer mss eerst ‘shpreke’ #mijnpopup

— Toon LK Aerts (@aertstoon) 12 april 2016

Tegenshprekers! #mijnpopup

— JelleHusson (@JayLeeHudson) 12 april 2016

wat zijn shtrepen? #mijnpopup

— Nils D’Joos (@nilsdjoos) 12 april 2016

Terwijl Smos de sj-klank weet te gebruiken om gevoelens van gezelligheid en sympathie op te roepen, ook bij niet-Limburgers, gaat het bij Giordano compleet de andere kant uit: kijkers associëren zijn sjtijl vooral met arrogantie en misplaatst egocentrisme. Zo gaat het trouwens wel vaker met opvallende (‘saillante’) taalkenmerken: net omdat ze zo herkenbaar en prominent zijn, kunnen ze meerdere functies hebben. Zo is een West-Vlaming die zijn g’s en h’s verwart misschien wel authentiek en gezellig in Eigen Kweek of Bevergem, maar toch veeleer een lompe boer in pakweg Het Journaal of De Zevende Dag. Nu nog uitvissen in welke categorie Marvin van Temptation Island thuishoort.

Heuglijk nieuws: mijn website is genomineerd voor een Language Industry Award (LIA), in de categorie Best Website in the Language Industry! Te veel eer, uiteraard, vooral omdat er met Dialectloket, Taalverhalen en – ja hoor – Google Translate verschillende kleppers genomineerd zijn, maar een mens mag dromen natuurlijk.

Nog tot en met 15 maart 2016 kun je op de website van de Language Industry Awards je stem uitbrengen. Ik wil alvast een warme oproep doen om te stemmen op een van de verschillende genomineerde UGentprojecten:

In de categorie ‘Best Language Project 2015’:

• AMiCA: het doel van AMiCa (Automatic Monitoring for Cyberspace Applications) is om met nieuwe technologie de veiligheid van kinderen op het internet te waarborgen, zonder hun privacy te schenden. AMiCA is een samenwerking tussen de UGent (vakgroep Vertalen, Tolken en Communicatie, afdeling Taaltechnologie), de UAntwerpen en de KU Leuven.  

• Petitie voor wetenschapspopularisering: Professor Filip Devos (vakgroep Vertalen, Tolken en Communicatie; hoofdredacteur Over taal) startte vorig jaar een petitie, gericht aan het Vlaams Parlement en de academische overheden, met een pleidooi voor meer wetenschapspopularisering in het Nederlands. Hij won hiermee eerder de Lofprijs 2015 van de Stichting Nederlands.

In de categorie ‘Best Website in the Language Industry 2015’:

• www.dialectloket.be: UGent-dialectologen van de afdeling Nederlandse Taalkunde ontwikkelden Dialectloket, een website met informatie over dialecten, digitale woordenboeken, honderden geluidsfragmenten, boeiende video’s en prachtige taalkaarten.

• www.stevendelarue.be: Steven Delarue is assistent en onderzoeker aan de afdeling Nederlandse Taalkunde. Hij blogt over taal, onderwijs en taalonderwijs in Vlaanderen.

De onderstaande tekst verscheen vandaag als opiniestuk in ‘De Standaard’, bij wijze van reactie op een eerdere column van Mia Doornaert, waarin ze waarschuwt voor “een Vlaanderen zonder taal”. Ik verwijs meteen ook graag naar een andere reactie op Doornaerts column: het erg lezenswaardige stuk van schrijfster Ann De Craemer in ‘De Morgen’. 

Misschien kom ik er wat laat mee, zo op 5 januari, maar met deze korte blogpost wou ik toch nog eens terugblikken op het afgelopen blogjaar. Die terugblik beperkt zich louter tot deze website: voor een bredere blik op het afgelopen “taaljaar” (en het was toch weer bijzonder rijkgevuld!) verwijs ik naar het fraaie jaaroverzicht van Miet Ooms. Voor mijn eigen blog is 2015 zo’n beetje het jaar van de doorbraak geweest: terwijl m’n bijdragen op deze website in 2014 niet meteen zo succesvol waren, schoten de bezoekerscijfers in 2015 de hoogte in. Dat heeft zo z’n reden: sinds vorig jaar zet ik mezelf nog wat prominenter in de markt* als het over standaardtaal en tussentaal in het onderwijs gaat, en dat biedt me de mogelijkheid om dankbaar mee te surfen op de golf van verontwaardiging die rond dat thema blijft leven. Standaardtaal is een erg ideologisch en emotioneel geladen begrip in Vlaanderen, wat ik een paar maanden terug nog heb mogen merken toen ik er een opiniestuk over schreef op de site van Knack. U leest er de reacties zelf maar eens op na.

Er zijn wel meer van die “ophefmakende” thema’s, heb ik in 2015 mogen merken. Voor de aardigheid heb ik ook een overzicht gemaakt van de vijf blogposts die het vaakst gelezen werden vorig jaar:

1. Latijn in het secundair onderwijs? De argumenten op een rijtje (9 april 2015)
2. De universitaire lerarenopleiding zou zich beter door de cvo’s laten inspireren, in plaats van ze aan te vallen (24 februari 2015)
3. Strijden tegen taalverloedering – een reactie op Leo Neels (8 december 2015)
4. Hoe dissident is dat Gele Boekje van De Standaard nu eigenlijk? (30 januari 2015)
5. Standaardtaal of tussentaal op school: zijn leerkrachten taalbewakers of taalbegeleiders? (26 oktober 2014)

Die topvijf laat ook zien dat ik thematisch “breder” ben gegaan: terwijl ik in de begindagen van deze blog enkel over mijn onderzoek schreef, gaan de thema’s nu van het nut van Latijn (1) over de lerarenopleiding (2) tot discussies over taalverloedering, taalverandering en taalvariatie (3-5). Zelf omschrijf ik mijn interessegebied vaak als “alles op het snijvlak van taal, onderwijs en taalonderwijs”, en dat vat het zo ongeveer wel samen, denk ik.

Wat met 2016? De eerstkomende maanden zullen vooral in het teken staan van mijn doctoraat: dat moet tegen midden dit jaar afgewerkt en ingediend zijn, en dat betekent ook dat mijn blogfrequentie – noodgedwongen – de komende maanden stevig zal afnemen. Tegelijk hoop ik de draad daarna weer te kunnen oppikken, en daarbij meer aandacht te kunnen besteden aan thema’s die me de afgelopen tijd steeds meer zijn gaan interesseren: taaldidactiek, multimodaliteit en wetenschapspopularisering. Al zal ik m’n roots nooit kunnen verloochen: zodra Mia Doornaert weer onzin verkoopt over standaardtaal en tussentaal, kruip ik in m’n (digitale) pen.

Mijn allerbeste wensen voor 2016, en dat het een boeiend en leerrijk jaar mag worden!

* De collega’s hier aan de UGent zouden eerder van “mediageil” spreken, maar dat laat ik voor hun rekening.

Ik zat er sinds dit weekend met ongeduld op te wachten, maar nu staat de tekst van de nieuwe beheersovereenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en de VRT integraal online. De verantwoordelijke voor dat ongeduld is N-VA-parlementslid Wilfried Vandaele, die ik vooral goed ken als de voorzitter van de Interparlementaire Commissie van de Nederlandse Taalkunde. Dit weekend klopte hij zich in De Standaard op de borst omdat er in de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT meer aandacht zou zijn voor de Vlaamse identiteit én voor standaardtaal.

Wie vol goede moed de beheersovereenkomst begint door te lezen, vindt inderdaad vrij snel die nadruk op “de” Vlaamse identiteit terug, tot in de basiswaarden van de VRT toe:

De VRT:

• is onafhankelijk, betrouwbaar en hanteert de hoogste standaarden inzake onpartijdigheid, beroepsethiek en integriteit,
• streeft naar een excellente en kwaliteitsvolle dienstverlening,
• is er voor iedereen,
• draagt de Vlaamse identiteit in haar verscheidenheid uit,
• is creatief, innoverend en duurzaam,
• en gedraagt zich op een open, transparante en constructieve manier (p. 2)

Cruciaal in het citaat hierboven is dat de Vlaamse identiteit “in haar verscheidenheid” moet worden uitgedragen, wat trouwens expliciet vermeld wordt bij ongeveer élke vermelding van het woord identiteit (tien keer in de gehele overeenkomst). Bijvoorbeeld:

Dat is de belangrijkste bestaansreden van de publieke omroep, namelijk het versterken van de democratie en de samenleving door bij te dragen aan een maatschappelijk en pluralistisch debat, de samenleving te documenteren en het stimuleren van cultuur- en taalbeleving en de Vlaamse identiteit in haar verscheidenheid (p. 6).

Als sociolinguïst ben ik vooral bezig met de band tussen taal en identiteit, en hoe het talige en het sociale elkaar beïnvloeden. Volgens die logica zou meer sociale diversiteit of verscheidenheid in de Vlaamse identiteit zich moeten vertalen in meer talige diversiteit. Niet zo bij Wilfried Vandaele, die vooral erg trots bleek op de “scherpere” passage over standaardtaal. In het stuk in De Standaard klonk dat als volgt:

Vandaele duidt ook op de passage over standaardtaal die volgens hem scherper gesteld werd dan voordien. ‘Ik ga ervan uit dat de VRT deze passage aangrijpt om ook meer fictie in de standaardtaal te maken. Ik heb geen probleem met het West-Vlaams in Bevergem, maar je krijgt soms het gevoel dat men het niet meer aandurft om ook fictie te maken in de standaardtaal. Men kiest dan niet zozeer voor echt dialect zoals in Bevergem, maar voor de fameuze ‘tussentaal’.’

Die passage over standaardtaal in de beheersovereenkomst (p. 20) klinkt als volgt:

De VRT hanteert de standaardtaal. Via helder, correct en toegankelijk Nederlandse taalgebruik bepaalt de VRT mee de norm ervan. Tussentaal en dialect kunnen enkel per uitzondering en in het belang van een breder concept van een programma en/of andere mediadienst. De VRT speelt een actieve rol in het stimuleren van de taalbeleving van de Vlaamse mediagebruikers en werkt mee aan en/of neemt initiatieven rond onder meer taalverwerving en taal- en spreekvaardigheid.

Verwacht de N-VA nu écht dat dit soort holle praat iets zal veranderen aan het taalgebruik dat nu op de VRT te horen is? Het is pure politieke windowdressing om te zeggen dat het nu altijd en overal standaardtaal moet zijn, en dat andere taalvariëteiten – naast dialect ook “die fameuze ‘tussentaal'”, dixit Vandaele – alleen nog “per uitzondering” zouden kunnen. Welke uitzonderingen zijn dat dan? Wanneer kan het wél nog? En hoe leid je hier in godsnaam uit af dat er “meer fictie in de standaardtaal” te horen zal zijn, en dat dat “de Vlaamse identiteit” beter zou weerspiegelen, “in al haar verscheidenheid”?

Wellicht is de vermelding dat de VRT meer Standaardnederlands moet gebruiken veeleer te begrijpen vanuit een symbolisch, Vlaams-nationalistisch standpunt. Het is alleen jammer dat dat moet leiden tot passages die meer vraagtekens dan uitroeptekens oproepen, zeker wanneer er al een Taalcharter (zie hieronder) is dat de zaken véél duidelijker uitlegt, met dank aan Ruud Hendrickx, die als VRT-taalraadsman wat meer vertrouwen verdient van Vandaele en c

In het Taalcharter wordt de standaardtaal niet blind opgelegd, maar wordt er nadrukkelijk gekeken naar het medium, het net, het genre en de rol. Die contextuele aanpak lijkt me bijzonder waardevol, en levert volgens mij een veel betere weerspiegeling op van “de Vlaamse identiteit in al haar verscheidenheid”. Eerder dit jaar had ik het daar op deze blog ook al eens over, toen ik reageerde op de publieksbevraging over de VRT, waaruit onder meer bleek dat 65% positief antwoordde op de onzinnige stelling “De VRT moet het Algemeen Nederlands hanteren in al haar programma’s”. Vlamingen vinden standaardtaal belangrijk op symbolisch vlak, maar denken er in de praktijk veel genuanceerder over. Zich kunnen identificeren met de spreker is veel belangrijker, en hoe graag de N-VA het ook zou willen: voor veel Vlamingen gaan “standaardtaal” en “identiteit” nu eenmaal niet goed samen, en al helemaal niet in fictie.

Taalcharter VRT (2012)

1. De VRT wil de norm voor de standaardtaal in Vlaanderen mee bepalen.
   Daarom hanteren alle VRT-medewerkers in hun publieke uitingen en contacten aantrekkelijk, helder en correct Nederlands. Ze gebruiken de standaardtaal in verschillende registers en verglijden niet in tussentaal en dialect.
   Onder ‘standaardtaal’ verstaat de VRT Nederlands dat taalbewuste sprekers in het publieke domein gebruiken wanneer zij hun taal verzorgen.
   Onder ‘een lichte tongval in de standaardtaal’ verstaat de VRT een uitspraak die de meeste taalgebruikers verzorgd noemen, maar waarin regionale of niet-moedertalige invloed enigszins hoorbaar is.
2. In journalistieke kernrollen wordt de absolute norm van het Nieuwsnederlands gehanteerd, een onberispelijk en voorbeeldig gebruik van de standaardtaal.
   Van reporters en commentaarstemmen in informatieve programma’s wordt gebruik van de standaardtaal verwacht.
3. Van stemmen die een dragende rol spelen in de omgang met de mediagebruiker, zoals presentatoren en hosts, wordt gebruik van standaardtaal verwacht.
   Voor gelegenheidspresentatoren kan een lichte tongval in de standaardtaal toegestaan worden.
4. De VRT werkt voor haar aanbod ook samen met externe experts en programmamakers met een bijzondere competentie. Hun taalgebruik is een belangrijk kwaliteitscriterium, maar niet het enige: domeinexpertise gaat voor.
   Voor hen kan een lichte tongval in de standaardtaal toegestaan worden.
5. In fictie en humor gebruikt de VRT alle varianten van het Nederlands, met oog voor een goede verstaanbaarheid.
   Op Ketnet wordt fictie met bijzondere aandacht voor de standaardtaal gemaakt.
6. De VRT maakt afspraken met netten en programmamakers over het taalgebruik, rekening houdend met medium, net, genre en rol, en controleert of die afspraken nageleefd worden.
   Netten en programmamakers kunnen strengere taaleisen stellen dan die die in dit charter geformuleerd zijn.