Jongeren en Algemeen Nederlands: van ‘standaardtaal’ naar een gemarkeerde variëteit?

Soms heb ik van die onhebbelijke gewoonten die echt naar beroepsmisvorming beginnen te neigen: zoeken naar tweets over standaardtaal, Algemeen Nederlands of tussentaal bijvoorbeeld, om te weten dat de gemiddelde tweep daarover schrijft. Opvallend (in mijn ogen) is dat tweets over die thema’s vooral van twee specifieke groepen lijken te komen: enerzijds jongeren (scholieren en studenten), anderzijds 55+’ers. Bij die tweede groep gaat het vaak (maar niet altijd!) om nostalgische uithalen en uitingen van taalzuivering, maar vooral die eerste groep is erg interessant: daar krijg je een interessante mix van uiteenlopende attitudes en percepties.

Dat er onder jongeren stevig wordt getweet over standaardtaal en Algemeen Nederlands mag op zich niet verbazen: naast de media wordt ook het onderwijs nog steeds beschouwd als dé verspreider van de standaardtaalnorm, en het ligt dan ook binnen de lijn der verwachtingen dat jongeren in de klas kennismaken met die norm, en dat hun het belang van standaardtaalbeheersing wordt bijgebracht. Op dat gebied bestaat er wel een gapende kloof tussen beleid en praktijk: heel wat onderzoek (waaronder het mijne) heeft intussen aangetoond dat die standaardtaalnorm in de klas lang niet altijd behaald wordt, en dat de intentie van leerkrachten om Standaardnederlands te spreken vooral op het abstracte niveau blijft hangen, en niet vertaald wordt naar concrete situaties (“Ja, het is belangrijk, maar…”).

Tot op zekere hoogte gaat dat ook op voor leerlingen, zo blijkt uit vergelijkend onderzoek tussen mijn interviews met leerkrachten en de interviews die collega Inge Van Lancker heeft afgenomen van leerlingen in een secundaire school: standaardtaal is ook voor hen het referentiepunt, een variëteit die je moet beheersen als je kans wil maken op de arbeidsmarkt, en het is ook de “mooiste” taalvariëteit… waardoor je er blijkbaar zelfs vlotter mee van ’t straat geraakt:

Meisjes die algemeen nederlands onder de knie hebben 😍

— RY (@Yoerick23) 5 juli 2015

Toch wordt Algemeen Nederlands vaak geassocieerd met “geforceerd” of “overdreven” spreken, “gemaakt” en “nep” klinken. Dat blijkt ook uit de twee tweets hieronder: wie (onbewust?) iets neerschrijft dat wel héél standaardtalig klinkt, moet zich daar meteen voor verontschuldigen, of wordt op de korrel genomen door iemand anders (*te algemeen nederlands*).

@EmiliaKerstens amai mijn zin is wel heel algemeen nederlands hahaha amai & dat was niet express echt niet 😢

— K i m (@NijssenKim) 30 juni 2015

@Ambermadani * te algemeen nederlands *

— Pizza in bakoven (@Matteo_Waem) 7 juli 2015

Wanneer leerlingen dan toch actief en bewust standaardtaal gebruiken, lijkt dat in veel gevallen een specifiek doel te hebben – zeker als ze het buiten de klas doen. De variëteit wordt dan ingezet in niet-neutrale contexten, bijvoorbeeld emotionele situaties. Daarbij kan het twee kanten opgaan: van enorm vriendelijk en behulpzaam…

Als ik vriendelijk wil zijn, typ ik echt TE algemeen nederlands en als ik boos ben kunde da amper lezen

— Athita ❥ (@athitalaison) 22 juni 2015

… tot net erg geïrriteerd en kwaad.

Als ik ineens Algemeen Nederlands begin te prate tege u zijde mij aant irriteren of ik ben iel boos op u
— ¥RaniVerschueren¥ (@VerschuerenRani) 5 juli 2015

Dat laatste lijkt trouwens net als een rode lap op een stier te werken – wat waarschijnlijk ook net de bedoeling is.

praat asjeblieft nie zo overdreven algemeen nederlands tegen mij , daar kan ik echt nie tegen

— Emma (@Emmavanbuel) 20 juli 2015

Op die manier lijkt het wel alsof de rol van standaardtaal stilaan opschuift: hoewel Algemeen Nederlands op abstract niveau nog als erg belangrijk wordt beschouwd, ook door jongeren, wordt de variëteit vaak aangewend in situaties die allesbehalve ‘standaard’ zijn, maar net erg niet-neutraal en gemarkeerd. Natuurlijk kan je dergelijke conclusies niet trekken op basis van enkele tweets (die trouwens bijna zonder uitzondering door meisjes worden gestuurd!), en is de realiteit ongetwijfeld minder zwart-wit, maar die complexe dynamiek tussen taalvariëteiten en -varianten is ronduit fascinerend.